Дневниктэр тугу кэпсииллэрий?
1. Борис Николаевич иитэр-үөрэтэр үлэтин тэҥҥэ тутан, кылаас түөрт истиэнэтигэр хаайтарбакка, Ийэ айылҕатын кэрэтинэн умсугутан үөрэппитин.
2. Төрөөбүт кыраайы үөрэтиигэ ыраах, чугас похоттарга, экспедицияларга сырыыларын.
3. Тустаах учуонайдары кытта сибээһин, кинилэртэн сүбэ-ама ыларын.
4. Оҕолору наука төрүттэригэр уһуйарын.
5. 1950 сыллаахха үөрэтиллэ илик маскаалайы буланнар, тустаах учёнай сүбэтинэн маскаалайы үөрэппиттэрин.
6. Геологиянан, минералогиянан дьарыгырбыттарын.
7. Саха сирин күөллэригэр, өрүстэригэр үөскүүр балыктары үөрэтиилэрин (ихтиология).
8. Сүрүн хайысхата көтөрдөрү үөрэтии:
- көтөрдөр кэлиилэрэ, барыылара;
- көтөрдөрү тиэрбэстээһин;
- Саха сиригэр дэҥҥэ кэлэн ааһар көтердөрү учуоттааһыны;
- соҕурууттан кэлбит көтөрдөр олохсуйууларын;
- альбинос көтөрү-сүүрэри.
9. Сахалар революция иннинээҕи олохторун-дьаһахтарын кэрэһэлиир экспонаттары хомуйууларын.
10. Юннаттар уус-уран айымньыларын.
11. Харамайдары дьиэтитиилэрин уонна да атын эҥинэ-бээлээх дьиктилэри булан ааҕыахха сөп.
Үүнээйигэ араас уоппуттары оҥортообуттарын туһунан Ньурба 1№-дээх оскуолатын юннаттара бэлиэтээһиннэриттэн:
- Техническэй үүнээйилэртэн сахарнай свекла биир силиһиттэн ортотунан 356 гр саахары ылыахха сөбүн быһаарбыттар;
- Сэлиэһинэй алта суордун, ол курдук салаалаах сэлиэһинэй икки суордун, просо үс суордун, гречиханы ыһан боруобалаталаан көрбүттэр;
- Академик М.В.Мичурин, Вильямс үөрэҕинэн 20 араас суол биир уонна элбэх сыллаах оттору ыһан – люцерна түөрт суорда, волонец, житняк, вика, иккис сылларыгар сиэмэ биэрбиттэр. 50 кв.м иэннээх буолаттан үрдүк үүнүүнү ылан колхозка туттарбыттар. Таежная 42 ц, ячмень 27 ц, ячмень полярная 32 ц 1 гааттан ылбыттар;
- Хортуоппуйу араас ньыманнан олордуу;
- Бүлүү сүнньүгэр үүнэр 500-тэн тахса араас мастары көһөрөн аҕалан олорпуттар;
- Кыра кылаас оҕолоро (5 кылаас) үүнээйи морфологиятын үөрэппиттэр, гербарийы оҥорбуттар.
Бу маннык үлэлэр Борис Николаевич быһаччы оскуолаҕа үлэлиир сылларыгар ыытыллыбыттара.
Элгээйигэ кэлэн олохсуйуоҕуттан, элбэх саҥаны киллэрбитэ. Ол курдук, биология кабинетын аан бастакынан тэрийбитэ, пришкольнай учаастагы сөргүппүтэ, “тыыннаах муннугу”, оранжереяны тэрийтэлээбитэ. Ийэ сир араас муннуктарыттан элбэх сыллаах дьиэҕэ үүнэр, кэрэ бэйэлээх сибэккилэрдээх үүнээйи арааһын аҕалан үүннэрбитэ, ыалларга кытта тарҕаппыта.
Дьэ, уонна Сир шарын көтөрүн-сүүрэрин көрдөрөр музейын тэрийэригэр сырата-сылбата быстыбыта диэтэхпинэ соччо алҕаһаабатым буолуо. Оччотооҕу кэмнэргэ музейдары тэрийини саламта оччо-бачча болҕомтоҕо ылбат кэмэ этэ. Ону үөһэнэн-алларанан туруорсуу бөҕөтүн туруорсан, учууталларга аналлаах 12 квартиралаах уопсай дьиэни, киһитэ кини буолан, ылбыта. Музейын экспозициятын эрдэттэн былааннаан сылдьара, цветовой, музыкальнай оформлениетыгар тиийэ, хантан аҕалан оҥоттороругар тиийэ быһааран сылдьыбыта. Бүтэһик баҕата өссө таас музейга музейын көһөрөр баҕалааҕа. Хата ол баҕата, кини төрөөбүт сылыгар 2015 с. Аҕа баһылыкпыт Е.А.Борисов кэлэн, олорбут дьиэтин таһыгар, оскуолатын учаастагын “Хара Элгээн” күөлүн үрдүгэр, барыта кини баҕатын хоту “көмүс сыбаайаны” түһэрэн барбыта.
Онон айылҕаттан айдарыылаах Мэнэкэй аҕатын ууһун ытык-мааны уола Борис Николаевич Андреев санаабыт санаата сатанан, толкуйдаабыт толкуйа тобуллан иһэрин, сөҕө-махтайа саныыгын. Кини сырдык ырата, быстыбат ситимэ Үөһээ Айыылартан салаллан, сирдээҕи олоҕу салайа олордоҕо.
Журналист А.М.Иванов «Музейга үлэлиир киһиэхэ» диэн ааттаах дьоҕус брошюркаҕа Н.М.Алексеев, И.И.Барашковтыын “Саха сирин эдэр краевед-натуралистара” диэн библиографическай айымньы быһыытынан суруллубут. Манна Ньурба сэрии кэминээҕи юннатар үлэлэрин сырдатар республика бэчээтигэр тахсыбыт 14 араас ыстатыйалар киллэриллибиттэр. Маннык киэҥник хаһан да суруллубатаҕа.
Б.Н.Андреев кинигэлэрэ “Птицы среднего Вилюя” (1953с.), “Птицы Вилюйчского бассейна” (1974 с., 1987 с.) В.Н.Схалон, Т.Н.Гагина, Н.А.Гладков үрдүк сыанабылы биэрбиттэрэ. МГУ профессора Н.А.Гладков редакциялаабыта. Б.Н.Андреев союзка эрэ буолбакка, тас дойдуларга, союз улахан чинчийээччитин быһыытынан биллибитэ. Бүтүн Союзтааҕы орнитологическай конференцияларга көтүппэккэ ыҥыраллар буолбута. Көтөр кынаттаах бииһин-ууһун «Кэрэ уонна дьикти айыылар» диэн ааттыыра уонна умсугуйан, өйүн-санаатын ууран, олоҕун биэрэн, өр сылларга үөрэппитэ мындыр, кэрэ киһи Б.Н.Андреев.
Өр сыллаах сыралаах үлэтин түмүгүнэн суруйбут кинигэлэрэ:
- «Цветоводство в Якутии» (1962 г.)
- «Эдэр таксидермистэргэ сүбэ» (1973 с.)
- «Музей природы Эльгяйской средней школы им.П.Х.Староватова» с Л.Г.Никифоровым (1976 г.)
- «Птицы Вилюйского бассейна» (1987 г.)
Дьэ, уонна Аар Саарга аатырбыт «Айылҕа музейа» 1971 с. официальнай аһыллыыта.
Б.Н.Андреев таксидермист, художник, учуонай-орнитолог быһыытынан дьонугар-сэргэтигэр киэҥник биллэр. Олоҕун кэнники сылларыгар хара туруйа уйатын буларга, онно сыал-сорук туруорунан үлэлээбитэ. 1964 сыллаахха 400 км айаннаабыта. Эмиэ ити сыл кыра катерынан Бүлүүчээнтэн Бүлүү өрүһү өксөйөн, Ленаҕа киирэн Сангаарга тиийэ 2000 км айаннаабыта. Тохтобуллар аайы бу өрүстэр биэрэктэрин чинчийэ-чинчийэ айаннаабыттара. Уйаланар сиригэр вертолетунан Макаров А.Д., Слепцов А.С. диэн таксидермистэринээн эмиэ көрдөтө сатаабыта. Төрүүр-ууһуур сирин «Оҕуманы» билэллэр эрээри уйатын булбатахтара. Уйатын булбуттара буоллар – бу наукаҕа улахан булумньу буолуохтааҕа. Хара туруйа уйатын кэнэҕэски көлүөнэ орнитологтара булуохтара диэн бигэ эрэллээҕэ.
Ытык киһи улэлээбит сирдэрин ахсаана Саха ытык сыыппаратыгар сөп түбэһэрэ эмиэ дьикти – 7. Кундэйэ – 1936 с., Сиэйэ – 1939 – 41с., Кутана, Элгээйи – 1936 – 39 с., 1966 – 1985 с., Булуучээн – 1963 – 1966 с., Ньурба – 1941 – 53 с., 1957 – 59 с., 1959 – 61 с., Якутскайдааҕы юннатскай станцияҕа – 1953 – 57 с., 1961 – 63 с.
Кини баҕарбыт баҕата айылҕаттан айдарыылааҕынан буоллаҕа буолуо, бэлиэ дааталарга сөп түбэһэн иһэрин сөҕөбүн. Үөһэттэн кини күүстээх энергетиката сирдээҕи олоххо дьайан эрдэҕэ буолуо. Ол курдук:
- Хара туруйа уйатын биһиги улууска булбатахтарын да иһин
- Таас музей дьиэтэ
- Кини баҕатын толорон биокомплексы тэрийбитим
- Биология кылааһын 10 сыл үлэлэппитим. 196 оҕо үөрэммитэ. 73 % үрдүк үөрэхтэммитэ. 27 % орто идэлээх үөрэхтээх дьон буолан, үөрэммиттэр олохторун булуммуттара.
- НОУ ханна да суоҕа. Балаһыанньатын булбута. 7 хайысхалаах 120 оҕо сылдьыбыта.
- Борис Николаевич үлэлиирин усталаах-туоратын тухары оҕолору Аар Айылҕа кэрэтинэн ииппитэ, үөрэппитэ.
Куприянова Татьяна Семеновна,
Борис Николаевич Андреев коллегата,
үрдүк категориялаах биология учуутала,
Саха Республикатын Уерэ5ириитин туйгуна,
Саха сирин Учууталлар учууталлара,
Саха Республикатын үөрэҕирии бочуотунай бэтэрээнэ,
Элгээйи нэһилиэгин 3 созывын депутата,
Элгээйи нэһилиэгин, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо |